Αγία Κυριακή

Η αδελφότητα της Ι. Μονής Χρυσοπηγής, με προτροπή και ευλογία του Αγίου Πορφυρίου του Καυσοκαλυβίτη, αναστήλωσε κατά τα έτη 1993-1996 ένα από τα παλαιότερα μετόχια της, την Αγία Κυριακή, μνημείο του 17ου αιώνα, στην περιοχή Βαρυπέτρου Χανίων.

Το μονύδριο της Αγίας Κυριακής συνδέεται στενά με την ιστορία του τόπου. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, χρησίμευσε άλλοτε ως ορμητήριο και άλλοτε ως καταφύγιο των αγωνιστών της ελευθερίας. Στις κινητοποιήσεις που προηγήθηκαν της επαναστάσεως του 1866, φιλοξένησε τους επαναστάτες της πρώτης μεγάλης παγκρήτιας συνέλευσης, οι οποίοι υπέγραψαν υπόμνημα προς τις Μεγάλες Δυνάμεις με αίτημα την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.

Από τις αρχές του 20ού αιώνα, το ιστορικό μονύδριο της Αγίας Κυριακής και η γύρω μοναστική περιοχή με τα πολυάριθμα σπήλαια-ασκητήρια άρχισαν σταδιακά να παρακμάζουν και να ερημώνουν, μέχρι που έφτασαν σε ολοκληρωτική κατάρρευση λόγῳ της χρήσεώς τους για τον σταυλισμό ποιμνίων της περιοχής.

Σήμερα, με τη βοήθεια του Θεού και παρά τις αντιξοότητες, η περιοχή των σπηλαίων συνεχίζει τη μακραίωνη ιστορική παράδοση και πνευματική ζωή και λειτουργεί και πάλι ως τόπος άσκησης, λατρείας και προσευχής.

Παράλληλα με την ιστορική και θρησκευτική του σημασία, το μονύδριο της Αγίας Κυριακής και η ευρύτερη μοναστική περιοχή των σπηλαίων που το περιβάλλει έχει και μεγάλη περιβαλλοντική αξία. Βρίσκεται σε μία θαυμάσια δασώδη περιοχή, με πλούσια βιοποικιλότητα, η οποία περιλαμβάνει μικρό φαράγγι, που το χειμώνα διασχίζεται από ποτάμι, και πολλά σπηλαιώδη παρεκκλήσια, στα οποία οδηγούν λιθόστρωτα μονοπάτια. Σε απόσταση 10 περίπου χιλιομέτρων από την πόλη των Χανίων, αποτελεί ένα περιαστικό πάρκο-πνεύμονα για την πόλη.

Η αδελφότητα της Χρυσοπηγής μεριμνά και αγωνίζεται για την προστασία τοῦ μοναστικού βιότοπου. Σε συνεργασία με το δασαρχείο, διαφυλάσσεται η ποικιλότητα της δασικής περιοχής, αλλά και εξασφαλίζεται η διαρκής αναγέννηση θάμνων και φυτών με παράλληλη ισορροπία των οικοσυστημάτων. Διατηρούνται τα υπάρχοντα είδη φυτών και παράλληλα προστίθενται σε μικρή κλίμακα κάποια άλλα, βάσει νέων αναγκών και προοπτικών, ενώ παράλληλα επιδιώκεται η διατήρηση της σπάνιας βιοποικιλότητας από τόν κίνδυνο της παράνομης βόσκησης, καθώς και η διαφύλαξη της πανίδας. Στήν περιοχή πραγματοποιούνται συστηματικά απελευθερώσεις πουλιών, στο πλαίσιο των προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.

Επίσης, εντός του μοναστικού βιότοπου, σε συνεργασία με την «Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης» έχει δημιουργηθεί βοτανικός κήπος αρωματικῶν και θεραπευτικών φυτών της Κρήτης.
Η ανάπλαση του φυσικού χώρου στην περιοχή της Αγίας Κυριακής δίνει την ευκαιρία στους προσκυνητές να πεζοπορούν στην περιοχή, να επισκεπτονται τα προσκυνήματα, να συμμετέχουν στη Θεία Λειτουργία που γίνεται στα παρεκκλησια των σπηλαίων και να βιώνουν την ιερότητα της κτίσης.
Στα λιθόστρωτα μονοπάτια της μοναστικής περιοχής περπατούν καθημερινά και πολλά παιδιά και νέοι, τόσο από την Κρήτη και την υπόλοιπη Ελλάδα όσο και από το εξωτερικό, που έρχονται για προσκύνημα ή επισκέπτονται το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της Μονής.

Η αδελφότητα της Χρυσοπηγής καταβάλλει ένα δύσκολο αγώνα, για να διαφυλαχθεί ο ιερός αυτός μοναστικός τόπος με την πλούσια βιοποικιλότητα και τη σπάνια χλωρίδα και πανίδα. Για τον λόγο αυτό βάσει περιβαλλοντικής μελέτης επιδιώκεται η θεσμική εξασφάλισή του. Στόχος της θεσμοθέτησης ζώνης προστασίας είναι να διαφυλαχθεί η συγκεκριμένη περιοχή των σπηλαίων αλλά και ο ευρύτερος τόπος από τήν αυθαίρετη εκτός σχεδίου δόμηση, η οποία καταστρέφει ανεπανόρθωτα το φυσικό περιβάλλον.

«Η περιοχή της Αγίας Κυριακής παρουσιάζει κατ᾽ αρχήν ιδιαίτερο αισθητικό ενδιαφέρον. Η κοιλάδα με το ρεματάκι και την πυκνή βλάστηση με πουρνάρια, δάφνες, μυρτιές, χαρουπιές κ.λπ., οι απόκρημνοι βραχώδεις σχηματισμοί που περιβάλλουν το τοπίο και τα πολλά σπήλαια είναι τα φυσικά στοιχεία που δίνουν ιδιαίτερη αισθητική αξία στην περιοχή.

Από οικολογική άποψη, η περιοχή παρουσιάζει επίσης μεγάλο ενδιαφέρον. Τα 335 είδη φυτών της Κρήτης που φυτρώνουν εκεί αλλά κυρίως τα 21 τοπικά ενδημικά της Κρήτης ή της Κρήτης και της Καρπάθου, που είναι μοναδικά στον κόσμο, δίνουν στην κοιλάδα μια εντελώς ιδιαίτερη οικολογική αξία.

Στα παραπάνω πρέπει να προσθέσουμε τα 9 είδη ημερόβιων αρπακτικών πουλιών και τα 3 είδη νυκτόβιων αρπακτικών καθώς και τον Κρητικό ασβό, τον αγκαθοποντικό, τον Κρητικό δασομυωξό, και τα τέσσερα είδη χειροπτέρων, που όλα περιλαμβάνονται στο Κόκκινο Βιβλίο των Σπονδυλοζώων της Ελλάδας, καθώς και τους προστατευόμενους από την οδηγία 92/43 της Ε.Ε βιοτόπους.

Τα φυσικά στοιχεία ενισχύονται από τα ανθρώπινα έργα των τελευταίων χρόνων, τα ωραία, πέτρινα μονοπάτια και κλίμακες που οδηγούν στα διάφορα σπήλαια καθώς και τα εικονοστάσια και τα παρεκκλήσια, που όλα έχουν επισκευασθεί και στέκουν περιποιημένα και καθαρά, έτοιμα να υποδεχθούν τον κουρασμένο περιπατητή.

Σε όλα αυτά πρέπει να προσθέσουμε την υπέροχη θέα προς τους γύρω λόφους με τους απέραντους ελαιώνες και προς το απέραντο Κρητικό πέλαγος, τα κελαϊδίσματα των πουλιών και, την άνοιξη, το πλήθος των λουλουδιών της Κρητικής χλωρίδας.

Με λίγα λόγια η κοιλάδα της Αγίας Κυριακής αποτελεί μια όαση, ένα φυσικό παράδεισο, εν μέσω μιας ευρύτερης περιοχής από υψώματα που είναι αισθητικά υποβαθμισμένα, λόγω της υπερβόσκησης.»

Από την «Έκθεση για τη βλάστηση, τη χλωρίδα, την πανίδα και τους βιοτόπους της κοιλάδας Αγίας Κυριακής Χανίων» του Γ. Σφήκα, Φυσιοδίφη - Επίτιμου Προέδρου της  Ελληνικής Εταιρείας Προστασίας της Φύσης